ජෛව විවිධත්ව සම්මුතියට අදාළ පාර්ශවකරුවන් ගේ 16 වන සමුළුව 2024 ඔක්තොම්බර් මස 21 වන දින සිට නොවැම්බර් මස 01 වන දින දක්වා කොළොම්බියාවේ කාලි නුවර දී පැවැත්වින. මේ සඳහා සහභාගී වූ මා හට අවබෝධ වූයේ ජෛව විවිධත්ව සම්මුතිය තවදුරටත් ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය උදෙසා දායක නොවන බව ය. වර්තමානය වන විට ජාන සම්පත් හා ජනතාව සතු සාම්ප්‍රදායික දැනුම මංකොල්ලය නීත්‍යානුකූල කර ගැනීමට ජපානය ප්‍රමුඛ රටවල බහු ජාතික සමාගම් විසින් ගන්නා දැවැන්ත ජාත්‍යන්තර ක්‍රියාකාරීත්වයක් බවට ජෛව විවිධත්ව සම්මුතිය හා ජෛව විවිධත්ව සමුළුව පත් ව තිබේ.

ජෛව විවිධත්ව සම්මුතියට අදාළ පාර්ශවකරුවන් ගේ 10 වන සමුළුවේ දී 2010 ඔක්තෝම්බර් මස 29 වන දින ජපානයේ නගෝයා නුවර දී සම්මත කරන ලද නගෝයා ප්‍රොටෝකෝලයට අනුව ජාන සම්පත් සඳහා ප්‍රවේෂය හා ප්‍රතිලාභ බෙදා ගැනීම පිළිබඳ ව මෙම සමුළුවේ දී වැඩි වශයෙන් සාකච්ඡාවට ලක් විය. මීට අමතර ව ජෛව විවිධත්ව සම්මුතියේ අටවන වගන්තිය යටතේ දැක්වෙන ස්ථානීය සංරක්ෂණයට අදාළ කොටසෙහි සඳහන් 8(j) වගන්තියට අනුව සාම්ප්‍රදායික දැනුම, නවෝත්පාදනයන් සඳහා භාවිත කිරීමට අදාළ කරුණු පදනම් කර ගනිමින් සමාගම් විසින් ජාන සම්පත් සහ ආදිවාසීන් හා ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාව සතු සාම්ප්‍රදායික දැනුම ඉතා සූක්ෂම ව වාණිජ භාවිතයන් සඳහා අත්පත් කර ගැනීමට විශාල වෙහෙසක් ගන්නා ආකාරය මෙම සමුළුව තුළ නිරීක්ෂණය කළ හැකි විය. ඒ සඳහා ජපානය හා දකුණු අප්‍රිකාව ප්‍රමුඛ දියුණු රටවල සමාගම් ඇතුළු ව රාජ්‍ය නායකයන් විසින් වැඩි උනන්දුවක් ගන්නා ආකාරය පෙනෙන්නට තිබුණි.

මෙහි දී කෘතිම බුද්ධිය මත පදනම් තාක්ෂණය (Artificial Intelligence – AI) හා ජානමය සම්පත් පිළිබඳ ඩිජිටල් අනුක්‍රමික තොරතුරු (Digital Sequence Information on Genetic Resources – DSI) භාවිත කර සිදු කෙරෙන නව නිෂ්පාදනයන් සඳහා අනාගත ආර්ථික ක්‍රමෝපායන් ඇති කිරීමට බහු ජාතික සමාගම් විසින් වැඩි උත්සාහයක් ගනිමින් සිටී. ඖෂධ මෙන් ම බීජ ඇතුළු කෘෂි නිෂ්පාදන හා සම්බන්ධ සමාගම් මේ පිළිබඳ ව වැඩි අවධානයක් යොමු කරනු සමුළුව පුරා දැක ගන්නට ලැබුණි.

අනාගතයේ දී ජානමය සම්පත් පිළිබඳ ඩිජිටල් අනුක්‍රමික තොරතුරු මගින් කෘතිම බුද්ධිය භාවිත කර අලුත් ජීවීන් නිර්මාණයට ද බහු ජාතික සමාගම් කටයුතු කරනු ඇත. ඒ පිළිබඳ ව යම් ඉගියක් ලබා දීමට 16 වන සමුළුව පැවති භූමිය පුරා නිර්මාණය කර තිබූ ජගුවරයන් ගේ මූර්ති විචිත්‍රවත් ව නිර්මාණය කර තිබුණි. එය මෙම ජාන තාක්ෂණය හා කෘතිම බුද්ධිය මත අනාගතයේ ජීවීන් නිර්මාණය කරන ආකාරය පිළිබඳ ව ඉගියක් ලබා දීමක් යැයි පෙනෙන්නට තිබේ.

ඉදිරි අනාගතයේ දී ජෛව විවිධත්වයෙන් ඉහළ අප වැනි නිවර්තන කලාපීය රටවල දැවැන්ත ජාන සම්පත් කොල්ලයක් හා සාම්ප්‍රදායික දැනුම කොල්ලයක් පේටන් බලපත්‍ර මගින් මෙම තාක්ෂණයන් මත පදනම් ව නීත්‍යානුකූල ස්වරූපයකින් සිදු විය හැකි ය. මේ සියල්ල බහු ජාතික සමාගම් සතු වීමෙන් කෘෂිකර්මාන්තය ඇතුළු ආහාර නිෂ්පාදන ක්ෂේත්‍රය, සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රය ඇතුළු බොහොමයක් වර්තමානයේ පවතින තත්ත්වයට වඩා දරුණු ලෙස වෙළෙදපොළ ග්‍රහණයට නතු කර ගැනීම මේ මගින් සිදු වනු ඇත. මෙය බහු ජාතික සමාගම්වල කෘෂි රසායනික, බීජ මෙන් ම ඖෂධ ඒකාධිකාරිය අනාගතයේ අත්පත් කර ගන්නා නව ක්‍රමවේදය බවට පත් වනු ඇත. එය අනාගත ඩිජිටල් යටත්විජිතකරණය (Digital Colonialism) යි.

මෙය පරාජය කිරීමට නම් මේ සියල්ල නිවැරදි ව අවබෝධ කර ගැනීම මෙන් ම ජනතාව ගේ ආහාර ස්වෛරීභාවය, කෘෂි කර්මාන්තය නව මුහුණුවරකින් සමාගම් ආධිපත්‍යයට නතු කර ගැනීමට එරෙහි ව පුළුල් ගැමි ගොවි ව්‍යාපාරයක් ගොඩනැංවිය යුතු ය. මේ තුළින් කෘෂි ජෛව සම්පත් සහ ඒ හා බැදුණු සාම්ප්‍රදායික දැනුම බහු ජාතික සමාගම්වල ග්‍රහණයට නතු කර ගැනීමේ සාහසික ප්‍රයත්නය පරාජය කළ යුතු ය.

එය පරාජය කළ යුතු වන්නේ මෙම සම්පත්වල හා සාම්ප්‍රදායික දැනුමේ අයිතිය ඇත්තේ වත්මන් පරපුරට හෝ ඒවා වැඩිදියුණු කරන සමාගම්වලට නොවන නිසා ය. ඒ සියල්ලේ අයිතිය ඇත්තේ අප රටවල මුතුන්මිත්තන්ට ය. ඔවුන් දැනපුරුද්ද, දැකපුරුද්ද, කළපුරුද්ද හා පළපුරුද්ද මත ගොඩනැංවූ සාම්ප්‍රදායික දැනුම පෝෂණය කිරීම සඳහා දහඩිය මහන්සිය වැගිරීම පමණක් නොව ජීවිත අහිමි කර ගන්නට ඇත. එසේ ගොඩනැංවූ දැනුම අයිති වන්නේ එම රටවල වත්මන් හා අනාගත පරපුරට ය. ඒ සඳහා ඇත්තේ පොදු අයිතියකි. එම අයිතිය බහු ජාතික සමාගම් සතු කිරීමට කිසිවකුට ඉඩ දිය යුතු නැත.

එපමණක් නොව මෙතෙක් නගෝයා ප්‍රොටෝකෝලය අපරානුමත නොකළ අප රට එය අඛණ්ඩ ව පවත්වා ගෙන යාමේ ඇති වැදගත්කම බලයට පත් වන ආණ්ඩුවලට අවබෝධ කර දීමට ද මැදිහත් විය යුතු ය.